Σαν σήμερα...
30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ...
ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΝΕΣΤΟ ΣΑΜΠΑΤΟ
(ERNESTO SABATO 1911-2011)
Γράφει η Χριστίνα Φλώρου
Σαν σήμερα ένα χρόνο πριν «έφυγε» ο κορυφαίος αργεντινός μυθιστοριογράφος, στοχαστής και δοκιμιογράφος Ερνέστο Σάμπατο. Με αφορμή την επέτειο αυτή, θα επιχειρήσουμε μια σύντομη αναφορά στο έργο και τη σκέψη του Ερνέστο Σάμπατο, αυτής της αγωνιούσας και μαχόμενης συνείδησης.
Ο Σάμπατο, γεννηθείς εκατό χρόνια πριν, είναι ένας συγγραφέας άκρως επίκαιρος και εντέλει διαχρονικός στην αγωνία του για περισσότερη ανθρωπιά, ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη. Γνήσιος υπαρξιστής, αλλά και ταυτόχρονα γνήσιος αναζητητής και νοσταλγός της πλατωνικής καθαρότητας της ιδέας, πληγώθηκε γόνιμα από την πολιτική βαρβαρότητα του εικοστού αιώνα και τη συνάντησή του με τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής, αλλά εξακολούθησε καθ΄όλη τη δημιουργική του πορεία και εξακολουθεί και σήμερα να μας καλεί με το έργο του να μην εγκαταλείψουμε την πίστη μας στον άνθρωπο και την ελπίδα μας για το μέλλον. Η αγωνία του για την πνευματική ένδεια της εποχής μας, για την προβληματική σχέση ενστίκτου, συναισθήματος και λόγου, για την θέση του ανθρώπου του εικοστού αιώνα, περήφανου και αποτρόπαιου συνάμα τέκνου του Διαφωτισμού απέναντι στη φύση, στον εαυτό του και την κοινωνία, τον οδήγησαν να εγκαταλείψει στα 38 του χρόνια τον «κρυστάλλινο πύργο της επιστήμης», την οποία θεράπευε με επιτυχία, για να εισέλθει στους κόσμους της τέχνης και της φιλοσοφίας όπως τους αντιλήφθηκε εκείνος, ως πραγματικότητες που γεννιούνται από την απευθείας συνάντηση και τη σύγκρουση της συνείδησης και των συναισθημάτων με τα σκληρά δεδομένα της ζωής. Η πορεία του αυτή διαγράφεται με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα μεταξύ άλλων και στο δοκίμιο/διαθήκη του με τίτλο «Πριν το Τέλος»:» Πανάρχαιες δυνάμεις σε κάποιο σκοτεινό καταγώγιο ετοίμαζαν την αλχημεία που θα με απομάκρυνε μια για πάντα από το καθαρό σύμπαν της επιστήμης. Κι ενώ οι πιστοί ψέλλιζαν τις προσευχές τους στους επιβλητικούς βωμούς, τα πεινασμένα ποντίκια ροκάνιζαν πυρετικά τα θεμέλια, ανατρέποντας τον καθεδρικό ναό των θεωρημάτων. […] Γιατί το πνεύμα μου, που πάντα εκινείτο στο ρυθμό του εκκρεμούς, σε αυτή την εναλλαγή ανάμεσα στο φως και τα σκοτάδια, την τάξη και το χάος, το απολλώνιο και το διονυσιακό, […] βρισκόταν τώρα συμπιεσμένο μεταξύ της πιο ακραίας μορφής ορθολογισμού που είναι τα μαθηματικά, και της πιο δραματικής και βίαιης μορφής του ανορθολογισμού.[…]».
Στα τρία μυθιστορήματά του, το Τούνελ, Το «Περί Ηρώων και Τάφων» και «Αββαδών ο Εξολοθρευτής», ο συγγραφέας συνθέτει με μαεστρία τα εφιαλτικά του οράματα που αφορούν στο χάος, το ένστικτο, την αγριότητα και την παραφροσύνη και μας ανοίγει τις πύλες για έναν σκοτεινό, μυστικό, μαγικό, αρχαϊκό κόσμο που σαλεύει στα υπόγεια, στις κρύπτες, στους υπονόμους, κάτω από την αστραφτερή τάξη της λογικής και του φωτός, της ορατότητας και της διαύγειας. Ο Σάμπατο εργάστηκε με τα υλικά του μύθου και της αλληγορίας. Ιδίως δια της εμμονής του με την έννοια της τυφλότητας αλληγορείται με ιδιαίτερη ένταση η προσυνειδησιακή ή υποσυνείδητη/ασυνείδητη κατάσταση του ανθρώπου, κατάσταση την οποία η «ηλιακή συνείδηση», αυτός ο λεπτός φλοιός που κάτω από αυτόν απωθημένες κείτονται οι α-ηθικές, ασύντακτες και, κοιταγμένες από τη σκοπιά του «πάνω κόσμου» τρομαχτικές, βάρβαρες και μη ανθρώπινες παρορμήσεις του κόσμου των ενστίκτων, φοβάται και απεχθάνεται όσο τίποτε άλλο. Ο Σάμπατο κατεβαίνει στον κάτω κόσμο και επιχειρεί να κατανοήσει το σκοτάδι και το κακό απορροφώντας τα, να τα ελέγξει, και να τα μετασχηματίσει, να τα εξορκίσει και να τα φωτίσει: «οι άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στην ιεροσύνη και την αμαρτία, ανάμεσα στη σάρκα και το πνεύμα, ανάμεσα στο καλό και το κακό. Και το σοβαρό, το βλακώδες είναι ότι από τον καιρό του Σωκράτη θέλησαν να απαλλαγούν από τη σκοτεινή τους πλευρά. Αυτές οι δυνάμεις είναι ακατανίκητες. Και όταν θέλησαν να τις καταστρέψουν, μαζεύτηκαν και τελικά εξεγέρθηκαν με μεγαλύτερη βία και ανωμαλία. […]. Η ζωή είναι μια τρομερή ισορροπία ανάμεσα στον άγγελο και το κτήνος. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τον άνθρωπο σαν να ήταν άγγελος και δεν πρέπει να το κάνουμε. Αλλά ούτε και σαν να ήταν κτήνος γιατί ο άνθρωπος είναι ικανός να κάνει τις χειρότερες φρικαλεότητες, αλλά είναι ικανός να κάνει και τους μεγαλύτερους και πιο αγνούς ηρωισμούς».
Εμβληματική φιγούρα ο διγενής Φερνάντο Όλμος, αντί-ήρωας του μυθιστορήματος «Περί Ηρώων και Τάφων», που επιχειρεί να γεφυρώσει τους δύο κόσμους και να παλέψει με το «κακό», τις σκοτεινές, ερεβώδεις και νυχτερινές δυνάμεις, με τα «βρωμερόθωρα φαντάσματα» του κάτω κόσμου, έχοντας τη σφραγίδα και των δύο κόσμων και ικανότητες αποκτημένες από την περιπλάνησή του και στις δύο πλευρές της ύπαρξης, σε μια απόπειρα που αποδεικνύεται ασύμμετρη και σε μια διαρκή εναγώνια προσπάθεια για την ισορροπία που δεν επιτυγχάνεται.
Ο τραγικός και σπαρακτικός διχασμός σώματος/συναισθήματος και πνεύματος, αρσενικού θηλυκού, πάνω και κάτω κόσμου, ονείρου και πραγματικότητας, συνειδητού και ασυνειδήτου, λογικής και παραλόγου, τάξης και χάους, διχασμός τον οποίο βίωσε εντός του ο συγγραφέας και που άπτεται του πολιτικού, του κοινωνικού, του φιλοσοφικού, του ψυχολογικού πεδίου και κυριαρχεί στο έργο του Σάμπατο, αναλύεται ποικιλοτρόπως και στα δοκίμιά του, όπως «Αντίσταση», «Πριν το Τέλος», «Ετεροδοξία» κοκ. Η γραφή του είναι μια αποστολή σε χαρτογράφηση του τραγικού της ανθρώπινης συνθήκης, σε αναζήτηση της αλήθειας και της συνοχής. Χαρακτηριστική είναι και η στάση του στοχασμού του απέναντι στην τέχνη «Και σκέφτομαι αν δεν είναι πάντα έτσι, ότι δηλαδή η τέχνη γεννιέται αμετάβλητα από τη διαφωνία μας, από τη λαχτάρα και τη δυσφορία μας. Για μένα η τέχνη είναι ένα είδος προσπάθειας συμφιλίωσης με το σύμπαν αυτής της φυλής των εύθραυστων, ανήσυχων και γεμάτων επιθυμίες πλασμάτων, όπως είναι τα ανθρώπινα όντα» και απέναντι στον καλλιτέχνη «Απομένουν ελάχιστοι που αφηγούνται: εκείνοι που αισθάνονται τη ζοφερή πλην όμως επιτακτική ανάγκη να καταθέσουν το δράμα τους, τη δυστυχία τους, τη μοναξιά τους. Είναι τα αθώα θύματα, μάρτυρες μιας εποχής. Ταγμένοι σε μια ανώτερη αποστολή, δεν ανήκουν σε καμιά λογοτεχνική φατρία ή αυλή και γι αυτό, ο σκοπός τους δεν είναι το πώς να καθησυχάσουν κάποια άτομα εγκλωβισμένα σε κάποιο ιερό άδυτο, αλλά να καταρρίψουν κάθε είδους σκοπιμότητα, αποκαλύπτοντάς μας εκ νέου το αίσθημα του τραγικού στην ανθρώπινη ύπαρξη».
Στα μυθιστορήματα του Σάμπατο κυριαρχεί το θηλυκό στοιχείο το οποίο συχνά ταυτίζεται με το στοιχείο του χάους και του άμορφου, και ενώπιον του οποίου ο συγγραφέας στέκεται αμφίθυμος. Οι δύο όψεις του αρχετύπου, οι δημιουργικές και καταστροφικές συγκρούονται και αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη. Την ιδεαλιστική προσέγγιση και την ιεροποίηση της γυναίκας/ μητέρας και συντρόφου διαδέχεται η βεβήλωση και ο εξευτελισμός και τη λατρεία το άφατο μίσος, σε μια παθιασμένη και άγρια διελκυστίνδα ακραίων συναισθημάτων που δημιουργούν τραγωδίες και ολοκαυτώματα.
Εν κατακλείδι, το έργο του συγγραφέα περιστρέφεται γύρω από την αναζήτηση της αλήθειας και των έσχατων νοημάτων της ζωής σε μια οδύσσεια επικίνδυνη και γοητευτική όπου τίποτε δεν είναι δεδομένο και τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται.
H Χριστίνα Φλώρου είναι δικηγόρος Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Eγκληματολογία. Ασχολείται με την ποίηση και έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές, τη συλλογή «Διάλογοι από τις Δύο Άκρες του Γκρεμού», εκδ. Μ.Σιδέρη, 2009 και «Κροκοδείλια Δάκρυα», εκδ. Λεξίτυπον, 2011.
(ERNESTO SABATO 1911-2011)
Γράφει η Χριστίνα Φλώρου
Σαν σήμερα ένα χρόνο πριν «έφυγε» ο κορυφαίος αργεντινός μυθιστοριογράφος, στοχαστής και δοκιμιογράφος Ερνέστο Σάμπατο. Με αφορμή την επέτειο αυτή, θα επιχειρήσουμε μια σύντομη αναφορά στο έργο και τη σκέψη του Ερνέστο Σάμπατο, αυτής της αγωνιούσας και μαχόμενης συνείδησης.
Ο Σάμπατο, γεννηθείς εκατό χρόνια πριν, είναι ένας συγγραφέας άκρως επίκαιρος και εντέλει διαχρονικός στην αγωνία του για περισσότερη ανθρωπιά, ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη. Γνήσιος υπαρξιστής, αλλά και ταυτόχρονα γνήσιος αναζητητής και νοσταλγός της πλατωνικής καθαρότητας της ιδέας, πληγώθηκε γόνιμα από την πολιτική βαρβαρότητα του εικοστού αιώνα και τη συνάντησή του με τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής, αλλά εξακολούθησε καθ΄όλη τη δημιουργική του πορεία και εξακολουθεί και σήμερα να μας καλεί με το έργο του να μην εγκαταλείψουμε την πίστη μας στον άνθρωπο και την ελπίδα μας για το μέλλον. Η αγωνία του για την πνευματική ένδεια της εποχής μας, για την προβληματική σχέση ενστίκτου, συναισθήματος και λόγου, για την θέση του ανθρώπου του εικοστού αιώνα, περήφανου και αποτρόπαιου συνάμα τέκνου του Διαφωτισμού απέναντι στη φύση, στον εαυτό του και την κοινωνία, τον οδήγησαν να εγκαταλείψει στα 38 του χρόνια τον «κρυστάλλινο πύργο της επιστήμης», την οποία θεράπευε με επιτυχία, για να εισέλθει στους κόσμους της τέχνης και της φιλοσοφίας όπως τους αντιλήφθηκε εκείνος, ως πραγματικότητες που γεννιούνται από την απευθείας συνάντηση και τη σύγκρουση της συνείδησης και των συναισθημάτων με τα σκληρά δεδομένα της ζωής. Η πορεία του αυτή διαγράφεται με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα μεταξύ άλλων και στο δοκίμιο/διαθήκη του με τίτλο «Πριν το Τέλος»:» Πανάρχαιες δυνάμεις σε κάποιο σκοτεινό καταγώγιο ετοίμαζαν την αλχημεία που θα με απομάκρυνε μια για πάντα από το καθαρό σύμπαν της επιστήμης. Κι ενώ οι πιστοί ψέλλιζαν τις προσευχές τους στους επιβλητικούς βωμούς, τα πεινασμένα ποντίκια ροκάνιζαν πυρετικά τα θεμέλια, ανατρέποντας τον καθεδρικό ναό των θεωρημάτων. […] Γιατί το πνεύμα μου, που πάντα εκινείτο στο ρυθμό του εκκρεμούς, σε αυτή την εναλλαγή ανάμεσα στο φως και τα σκοτάδια, την τάξη και το χάος, το απολλώνιο και το διονυσιακό, […] βρισκόταν τώρα συμπιεσμένο μεταξύ της πιο ακραίας μορφής ορθολογισμού που είναι τα μαθηματικά, και της πιο δραματικής και βίαιης μορφής του ανορθολογισμού.[…]».
Στα τρία μυθιστορήματά του, το Τούνελ, Το «Περί Ηρώων και Τάφων» και «Αββαδών ο Εξολοθρευτής», ο συγγραφέας συνθέτει με μαεστρία τα εφιαλτικά του οράματα που αφορούν στο χάος, το ένστικτο, την αγριότητα και την παραφροσύνη και μας ανοίγει τις πύλες για έναν σκοτεινό, μυστικό, μαγικό, αρχαϊκό κόσμο που σαλεύει στα υπόγεια, στις κρύπτες, στους υπονόμους, κάτω από την αστραφτερή τάξη της λογικής και του φωτός, της ορατότητας και της διαύγειας. Ο Σάμπατο εργάστηκε με τα υλικά του μύθου και της αλληγορίας. Ιδίως δια της εμμονής του με την έννοια της τυφλότητας αλληγορείται με ιδιαίτερη ένταση η προσυνειδησιακή ή υποσυνείδητη/ασυνείδητη κατάσταση του ανθρώπου, κατάσταση την οποία η «ηλιακή συνείδηση», αυτός ο λεπτός φλοιός που κάτω από αυτόν απωθημένες κείτονται οι α-ηθικές, ασύντακτες και, κοιταγμένες από τη σκοπιά του «πάνω κόσμου» τρομαχτικές, βάρβαρες και μη ανθρώπινες παρορμήσεις του κόσμου των ενστίκτων, φοβάται και απεχθάνεται όσο τίποτε άλλο. Ο Σάμπατο κατεβαίνει στον κάτω κόσμο και επιχειρεί να κατανοήσει το σκοτάδι και το κακό απορροφώντας τα, να τα ελέγξει, και να τα μετασχηματίσει, να τα εξορκίσει και να τα φωτίσει: «οι άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στην ιεροσύνη και την αμαρτία, ανάμεσα στη σάρκα και το πνεύμα, ανάμεσα στο καλό και το κακό. Και το σοβαρό, το βλακώδες είναι ότι από τον καιρό του Σωκράτη θέλησαν να απαλλαγούν από τη σκοτεινή τους πλευρά. Αυτές οι δυνάμεις είναι ακατανίκητες. Και όταν θέλησαν να τις καταστρέψουν, μαζεύτηκαν και τελικά εξεγέρθηκαν με μεγαλύτερη βία και ανωμαλία. […]. Η ζωή είναι μια τρομερή ισορροπία ανάμεσα στον άγγελο και το κτήνος. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τον άνθρωπο σαν να ήταν άγγελος και δεν πρέπει να το κάνουμε. Αλλά ούτε και σαν να ήταν κτήνος γιατί ο άνθρωπος είναι ικανός να κάνει τις χειρότερες φρικαλεότητες, αλλά είναι ικανός να κάνει και τους μεγαλύτερους και πιο αγνούς ηρωισμούς».
Εμβληματική φιγούρα ο διγενής Φερνάντο Όλμος, αντί-ήρωας του μυθιστορήματος «Περί Ηρώων και Τάφων», που επιχειρεί να γεφυρώσει τους δύο κόσμους και να παλέψει με το «κακό», τις σκοτεινές, ερεβώδεις και νυχτερινές δυνάμεις, με τα «βρωμερόθωρα φαντάσματα» του κάτω κόσμου, έχοντας τη σφραγίδα και των δύο κόσμων και ικανότητες αποκτημένες από την περιπλάνησή του και στις δύο πλευρές της ύπαρξης, σε μια απόπειρα που αποδεικνύεται ασύμμετρη και σε μια διαρκή εναγώνια προσπάθεια για την ισορροπία που δεν επιτυγχάνεται.
Ο τραγικός και σπαρακτικός διχασμός σώματος/συναισθήματος και πνεύματος, αρσενικού θηλυκού, πάνω και κάτω κόσμου, ονείρου και πραγματικότητας, συνειδητού και ασυνειδήτου, λογικής και παραλόγου, τάξης και χάους, διχασμός τον οποίο βίωσε εντός του ο συγγραφέας και που άπτεται του πολιτικού, του κοινωνικού, του φιλοσοφικού, του ψυχολογικού πεδίου και κυριαρχεί στο έργο του Σάμπατο, αναλύεται ποικιλοτρόπως και στα δοκίμιά του, όπως «Αντίσταση», «Πριν το Τέλος», «Ετεροδοξία» κοκ. Η γραφή του είναι μια αποστολή σε χαρτογράφηση του τραγικού της ανθρώπινης συνθήκης, σε αναζήτηση της αλήθειας και της συνοχής. Χαρακτηριστική είναι και η στάση του στοχασμού του απέναντι στην τέχνη «Και σκέφτομαι αν δεν είναι πάντα έτσι, ότι δηλαδή η τέχνη γεννιέται αμετάβλητα από τη διαφωνία μας, από τη λαχτάρα και τη δυσφορία μας. Για μένα η τέχνη είναι ένα είδος προσπάθειας συμφιλίωσης με το σύμπαν αυτής της φυλής των εύθραυστων, ανήσυχων και γεμάτων επιθυμίες πλασμάτων, όπως είναι τα ανθρώπινα όντα» και απέναντι στον καλλιτέχνη «Απομένουν ελάχιστοι που αφηγούνται: εκείνοι που αισθάνονται τη ζοφερή πλην όμως επιτακτική ανάγκη να καταθέσουν το δράμα τους, τη δυστυχία τους, τη μοναξιά τους. Είναι τα αθώα θύματα, μάρτυρες μιας εποχής. Ταγμένοι σε μια ανώτερη αποστολή, δεν ανήκουν σε καμιά λογοτεχνική φατρία ή αυλή και γι αυτό, ο σκοπός τους δεν είναι το πώς να καθησυχάσουν κάποια άτομα εγκλωβισμένα σε κάποιο ιερό άδυτο, αλλά να καταρρίψουν κάθε είδους σκοπιμότητα, αποκαλύπτοντάς μας εκ νέου το αίσθημα του τραγικού στην ανθρώπινη ύπαρξη».
Στα μυθιστορήματα του Σάμπατο κυριαρχεί το θηλυκό στοιχείο το οποίο συχνά ταυτίζεται με το στοιχείο του χάους και του άμορφου, και ενώπιον του οποίου ο συγγραφέας στέκεται αμφίθυμος. Οι δύο όψεις του αρχετύπου, οι δημιουργικές και καταστροφικές συγκρούονται και αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη. Την ιδεαλιστική προσέγγιση και την ιεροποίηση της γυναίκας/ μητέρας και συντρόφου διαδέχεται η βεβήλωση και ο εξευτελισμός και τη λατρεία το άφατο μίσος, σε μια παθιασμένη και άγρια διελκυστίνδα ακραίων συναισθημάτων που δημιουργούν τραγωδίες και ολοκαυτώματα.
Εν κατακλείδι, το έργο του συγγραφέα περιστρέφεται γύρω από την αναζήτηση της αλήθειας και των έσχατων νοημάτων της ζωής σε μια οδύσσεια επικίνδυνη και γοητευτική όπου τίποτε δεν είναι δεδομένο και τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται.
H Χριστίνα Φλώρου είναι δικηγόρος Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Eγκληματολογία. Ασχολείται με την ποίηση και έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές, τη συλλογή «Διάλογοι από τις Δύο Άκρες του Γκρεμού», εκδ. Μ.Σιδέρη, 2009 και «Κροκοδείλια Δάκρυα», εκδ. Λεξίτυπον, 2011.
27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2012
Κάρλος Κασταντέντα
(Carlos Castaneda, 1925-1998)
Γράφει η Χριστίνα Φλώρου
Σαν σήμερα, 14 χρόνια πριν απεβίωσε ο Κάρλος Κασταντέντα, μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες μορφές των γραμμάτων της εποχής μας. Επιστήμονας ή μυστικιστής, σαμάνος ή διδάκτορας ανθρωπολογίας, καινοτόμος εξερευνητής και μυημένος στη μυστηριακή ινδιάνικη σαμανική κουλτούρα ή εξουσιομανής παραμυθάς; Πολλά γράφτηκαν για τον άνθρωπο αυτό και το έργο του. Ένα πράγμα δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να αμφισβητηθεί: η δύναμη και η ομορφιά των έργων του, είτε τα θεωρήσει κάποιος ως μυθιστορήματα, είτε ως αυθεντικά επιστημονικά/ανθρωπολογικά έργα δια των οποίων καταγράφεται η διδασκαλία του Δον Χουάν Ματούς, εκπροσώπου της σαμανικής παράδοσης και κουλτούρας των ινδιάνων Γιακί, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας ισχυρίστηκε.
Tα έργα του Καστανέντα έχουν μέσα τους τη δύναμη του μύθου, απευθύνονται στο αρχαϊκό κομμάτι της ψυχής και τα αντιλαμβάνεται κανείς ως ένα κάλεσμα για περισσότερη συνειδητότητα, ως μια προσπάθεια για άντληση ισχύος και διεύρυνσης της συνείδησης μέσα από τους θησαυρούς που είναι κρυμμένοι στο ασυνείδητο/υποσυνείδητο τμήμα της ανθρώπινης ψυχής, με στόχο την ολοένα και περισσότερη ελευθερία που προσφέρει στον άνθρωπο η γνώση του ότι μπορεί να είναι δημιουργός της πραγματικότητας την οποία ζει και όχι απλώς παθητικός δέκτης αυτής.
Η εμφάνιση του φαινόμενου Καστανέντα, τα βιβλία του οποίου διαβάστηκαν από εκατομμύρια αναγνώστες ανά τον κόσμο, συμβαδίζει με το ξέσπασμα του κινήματος της «αντικουλτούρας» των δεκαετιών ‘60 και ‘70, τα οποία γεννήθηκαν μέσα από τη φωτιά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και την ψυχροπολεμική κατάσταση που τον ακολούθησε, εντόπισαν την ένδεια στην οποία είχε φτάσει ο άνθρωπος/ρομπότ και ο άνθρωπος/διαδικασία που αναφαινόταν ως η στρεβλωμένη εκδοχή του διαφωτιστικού προτάγματος ως πίστη σε μια μηχανιστική οργάνωση της ζωής, η οποία δεν κατάφερε να προστατέψει τις κοινωνίες από τη θηριωδία του πολέμου και της ανθρώπινης καταστροφικότητας, και στο οποίο πολλοί άνθρωποι της τέχνης και της κουλτούρας εν γένει εναντιώθηκαν, καθένας με τον τρόπο του. Ο Καστανέντα προσπάθησε να περάσει από την αποδόμηση ενός κοσμοειδώλου στην δόμηση και παρουσίαση ενός διαφορετικού, είτε αυτό το κοσμοείδωλο που παρουσίασε τελικά αποτελεί αμιγές γέννημα της φαντασίας του συγγραφέα και των μελετών του που αφορούν στη δυτική φιλοσοφία, το μυστικισμό και τον αποκρυφισμό, είτε αποτελεί την καταγραφή και διατύπωση της αρχαίας παράδοσης της ινδιάνικης σαμανικής κουλτούρας. Ένα εγχείρημα οπωσδήποτε αξιοσημείωτο για το εύρος και τη δυσκολία του. Ωστόσο, σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι να αποτελέσει μια απολογία ή μια αγιοποίηση του αμφιλεγόμενου συγγραφέα, αλλά να μεταφέρει μερικά ψήγματα από το πνεύμα του έργου του Καστανέντα, καθώς δεν είναι τυχαίο ότι το έργο αυτό είχε τεράστια απήχηση σε έναν κόσμο που διψούσε για μια εναλλακτική πρόταση αντίληψης της ζωής και νοηματοδότησής της.
Σύμφωνα με το συγγραφέα, ο σαμάνος είναι ο άνθρωπος της γνώσης, που σκοπός της ζωής του είναι να νικήσει τους περιορισμούς και τα όρια της αντιληπτικότητας όπως αυτά ορίζονται από τη συμβατική εκπαίδευση και από την κοινωνική ένταξη και να εμπλουτίσει την αντίληψη και τη δράση του με διαφορετικούς τρόπους «όρασης», θέασης των πραγμάτων, η οποίοι θα υπαγορεύονται από το δεσμό του με το «πνεύμα», ή με το «αφηρημένο». Όπως λοιπόν η «τυφλότητα» παίζει μεγάλο ρόλο στο έργο του Ερνέστο Σάμπατο, στον οποίο θα αναφερθούμε σε επόμενη ανάρτηση στις 30 Απριλίου, ημερομηνία θανάτου του, στο έργο του Καστανέντα κυρίαρχο ρόλο παίζει η όραση.
Ο άνθρωπος της γνώσης μαθαίνει μέσα από την τελετουργική χρήση παραισθησιογόνων ουσιών και την άσκησή του σε μια αυστηρή, ασκητική ζωή, να ελέγχει διαφορετικά πεδία αντιληπτικότητας και να τα χρησιμοποιεί για τους σκοπούς του, που τους υπαγορεύει κάθε φορά ο δεσμός του, η σύνδεσή του με το «αφηρημένο». Ο σαμάνος του Καστανέντα είναι ένας πολεμιστής της γνώσης που ελευθερώνεται από τις συμβάσεις του καθημερινού τρόπου αντίληψης και θέασης των πραγμάτων που αρμόζει στον άνθρωπο-δημιουργό.
Εν κατακλείδι, μέσα από τις προσπάθειες του μαθητευόμενου σαμάνου του Καστανέντα ταξιδεύουμε σε έναν κόσμο μαγείας, όπως τον αντιλαμβάνεται και προσπαθεί να τον εξερευνήσει ένας μάλλον απρόθυμος θιασώτης της δυτικότροπης ορθολογικότητας. Το ταξίδι είναι άκρως γοητευτικό και παρέχει μεγάλες δυνατότητες συμβολικής αποκρυπτογράφησης των σκοτεινών και αχαρτογράφητων ψυχολογικών πεδίων του ασυνειδήτου. Σε όποιο επίπεδο πραγματικότητας και αν προσληφθεί το έργο του Καστανέντα, έχει κάτι να συνεισφέρει στον αναγνώστη. Σε άλλον, ένα μυθιστόρημα που τον βοηθά να ξεφύγει από την πραγματικότητα, σε άλλον, ένα συμβολικό χάρτη λειτουργιών του ασυνειδήτου, σε άλλον, μια περιήγηση στο χώρο μιας παραδοσιακής κουλτούρας, σε άλλον, μια εναλλακτική πρόταση σημασιοδότησης της πραγματικότητας και επανένδυσής της με νέα νοήματα.
H Χριστίνα Φλώρου είναι δικηγόρος Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Eγκληματολογία. Ασχολείται με την ποίηση και έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές, τη συλλογή Διάλογοι από τις Δύο Άκρες του Γκρεμού, εκδ. Μ.Σιδέρη, 2009 και Κροκοδείλια Δάκρυα, εκδ. Λεξίτυπον, 2011.